Ιστορικό
Εντοπισμός
Το Νοέμβρη 2007, είχαμε επισκεφτεί το Στρατώνι, στελεχώνοντας ένα καταδυτικό κλιμάκιο της Εφορίας Εναλίων Αρχαιοτήτων με σκοπό την υποβρύχια επιθεώρηση για το έργο επέκτασης του λιμένα του Μεταλλείου.
Ολοκληρώνοντας την υποβρύχια επιθεώρηση στο λιμάνι, το «Πόρτο» σκεφτήκαμε να συνεχίσουμε την υποβρύχια εξερεύνηση και να εξέλθουμε από τη θάλασσα μετά το ρέμα της «Αργυρώς». Κατά τη διάρκεια της πορείας μας παρατηρήσαμε έναν ιππόκαμπο. Μεγάλος ενθουσιασμός!
Είναι ένα είδος που συναντά κανείς πάρα πολύ σπάνια. Στη συνέχεια συναντήσαμε και άλλον, και άλλους και άλλους, ο τόπος γεμάτος. Ήταν κάτι το μοναδικό. Μετά την άφιξή μας στην Αθήνα και κατόπιν συζήτησης αποφασίσαμε να επιστρέψουμε στο συγκεκριμένο σημείο λίγους μήνες μετά, το 2008, για να επιβεβαιώσουμε αν θα τους ξανασυναντήσουμε. Πράγματι, είχαμε ακριβώς την ίδια εμπειρία, συναντήσαμε ένα πλήθος ιππόκαμπων σε ένα υπερτροφικό πυθμένα. Βγαίνοντας ξανά από τη θάλασσα, ρωτήσαμε τους ντόπιους σχετικά με τη γνώση τους για την ύπαρξή του. Στο αλιευτικό καταφύγιο του Στρατωνίου λοιπόν, μας επιβεβαίωσαν την ύπαρξη του συγκεκριμένου είδους, δείχνοντάς μας επίσης πολλούς ιππόκαμπους, οι οποίοι είχαν αλιευτεί τότε, στα δίχτυα τους.
Σπανιότητα – Διεθνής Οργανισμός για τα απειλούμενα είδη
Ο ιππόκαμπος είναι στη κόκκινη λίστα του Διεθνούς Οργανισμού International Union for Conservation of Nature για τα απειλούμενα είδη (IUCN Red List of Threatened Species) και από το 1996, είχαν χαρακτηριστεί ως «τρωτά» (VU-vulnerable) είδη. Από το 2003 έως σήμερα χαρακτηρίζονται ως είδη που δεν έχουν επαρκώς καταγραφεί (DD-data deficient) και γι’ αυτό εν δυνάμει είναι απειλούμενα προς εξαφάνιση. Τουλάχιστον τέσσερις ευρωπαϊκές και διεθνείς συμβάσεις που έχει προσυπογράψει η χώρα μας, προστατεύουν αυτά τα είδη. Τα υπουργεία Αγροτικής Ανάπτυξης, Εμπορικής Ναυτιλίας και το ΥΠΕΧΩΔΕ έχουν αναλάβει την ευθύνη για την εφαρμογή των σχετικών διατάξεων κατά τις οποίες απαγορεύεται με κάθε τρόπο η αλίευση τους αλλά και επιβάλλεται νομικά η προστασία τους.
«Θεωρούμε πως το φαινόμενο της μόνιμης παρουσίας των ιππόκαμπων στη συγκεκριμένη θαλάσσια περιοχή, είναι ένα μοναδικό γεγονός στην ελληνική επικράτεια και είναι αρκετά πιθανών να εκτείνεται και πέρα από αυτήν»
2007-2018 Παρακολούθηση- Καταδύσεις
Από το 2007 έως σήμερα, έχουμε διενεργήσει δεκάδες καταδύσεις, παρακολουθώντας το φαινόμενο. Η θεομηνία του 2010, που έπληξε το χωριό του Στρατωνίου και το ρέμα οδήγησε χιλιάδες κυβικά ιζήματος στο παράλιο Στρατώνι είχε ως αποτέλεσμα να πλήξει σημαντικά τον πληθυσμό των ιππόκαμπων αλλά και να θάψει με λάσπη όλο το οικοσύστημα του πυθμένα. Δυστυχώς, μετά από αυτό ο πληθυσμός των ιππόκαμπων μειώθηκε σημαντικά αριθμώντας σήμερα μόλις μερικές δεκάδες.
Έρευνα και Μελέτη
Το γεγονός ότι οι ιππόκαμποι συναντώνται ΠΑΝΤΑ στη συγκεκριμένη περιοχή είναι μια εξαιρετικά μοναδική περίπτωση και δημιουργεί πολλά ερωτήματα. Το ινστιτούτο θέλει να εντάξει στο ερευνητικό του πρόγραμμα, τη μελέτη και την παρακολούθηση του ιππόκαμπου, μελετώντας την πιθανή περίπτωση μόνιμου παρατηρητηρίου για την έρευνα και προστασία αυτού του σπάνιου είδους.
Υπό την επιστημονική επιμέλεια και καθοδήγηση του Κωνσταντίνου Ντούνα, από το τμήμα της θαλάσσιας βιολογίας της Κρήτης, «Θαλασσόκοσμος», του ΕΛ.ΚΕ.ΘΕ., γίνονται μετρήσεις της υδάτινης στήλης, κοκκομετρίες ιζήματος και εργαστηριακές αναλύσεις DNA.
Οι ιππόκαμποι φωτογραφίζονται με μία συγκεκριμένη μέθοδο, όπου οι φωτογραφίες μέσω ενός ειδικού λογισμικού (I3S), θα μπορέσουν να μας προσδώσουν τη ταυτότητα του κάθε ατόμου ξεχωριστά. Λόγω του μικροσκοπικού τους μεγέθους και της ευαισθησίας τους, είναι σχεδόν αδύνατη η εφαρμογή οποιασδήποτε άλλης μεθόδου για τη σήμανση τους, χωρίς τις παραμικρές επιπτώσεις.
Η περιοχή του παράλιου Στρατωνίου διερευνήθηκε συστηματικά σε διάφορα βάθη ακολουθώντας 30 γεωαναφερμένες οδεύσεις, έτσι ώστε να τεκμηριωθεί η ποσότητα και η πυκνότητα του πληθυσμού τους (transects). Παρατηρήθηκαν τα φύλα και η εν δυνάμει αναπαραγωγή τους. Επιπρόσθετα, στο βυθό του παράλιου Στρατωνίου, κατά τη διάρκεια σειράς καταδύσεων, ακόμα και τις νυχτερινές ώρες, εντοπίστηκαν και άλλα σπάνια είδη θαλάσσιας ζωής.
Διεθνές ενδιαφέρον εκδηλώνεται από το Synganthid Research Biologist Project Seahorse, Institute for the Oceans and Fisheries, πρόγραμμα: projectseahorse.org.
Από τις αρχές του 2017, βρισκόμαστε πλέον σε συνεργασία με το «Project Seahorse», από το ινστιτούτο Oceans and Fisheries του Καναδικού πανεπιστήμιου University of British Columbia», από όπου έχουμε αναγνωριστεί και πρεσβευτές (iSeahorse ambassador) για την χώρα μας, σχετικά με την παρατήρηση και την μελέτη των ιππόκαμπων.
Το Δεκέμβριο του 2017, μας επισκέπτεται και καταδύεται στο Στρατώνι, ο Miguel Correia, Marine Biologist, MSc Marine Resources Biology and Management, PhD Marine Ecology, Project Seahorse Research Associate, C.C.M.A.R., Fisheries Biology and Hydroecology, F.C.T – Ed 7, Lab. 1.19, του πανεπιστημίου «Universidade do Algarve Campus de Gambelas», από την Πορτογαλία, με διεθνή αναγνώριση και ειδίκευση στη μελέτη των ιππόκαμπων παγκοσμίως.
Γίνονται πάλι μετρήσεις του πληθυσμού με την μέθοδο των οδεύσεων (transects), καταδύσεις στις γύρω περιοχές, νυχτερινές παρατηρήσεις με την χρήση υποβρύχιου τηλεκατευθυνόμενου οχήματος (R.O.V.).
Τον Απρίλιο του 2018, με την επιστημονική επιμέλεια της Ελίνας Σαμαρά, θαλάσσιας βιολόγου (ΙΝ.ΑΛ.Ε.), γίνονται μετρήσεις αλατότητας.
Χωροθέτηση της περιοχής
Μετά τη θεομηνία του 2010, παρότι ο πληθυσμός τους ανακάμπτει, η απουσία θαλάσσιων φυτών εμποδίζει τους ιππόκαμπους να βρουν χώρους διαβίωσης. Καθ’ όλη τη διάρκεια της ζωής του, ο ιππόκαμπος μετακινείται ελάχιστα από το σημείο το οποίο εγκαθίσταται και επειδή είναι ιδιαίτερα «αργό» σαν είδος, πρέπει σχεδόν διαρκώς, να συγκρατείται με την ουρά του από κάτι. Για το λόγο αυτό τοποθετήσαμε στον πυθμένα έναν «Μαίανδρο», δηλαδή ένα σχοινί που «τρέχει» σχεδόν επάνω στον πυθμένα, προσφέροντάς τους, σημεία συγκράτησης. Στη συνέχεια φυτέψαμε ψεύτικα φυτά ενυδρείου, δημιουργώντας την αίσθηση ενός υποβρύχιου «κήπου» και τοποθετήσαμε διαφορές κατασκευές δημιουργώντας επιπλέον καταφύγια (φωλιές).
Τα πρώτα αποτελέσματα ήταν άμεσα και εντυπωσιακά καθώς ήδη πολλοί ιππόκαμποι έχουν ήδη αποικίσει στη συγκεκριμένη τεχνητή περιοχή – πείραμα. Η παραπάνω περιοχή είχε χωροθετηθεί επιφανειακά με τέσσερις σημαδούρες δημιουργώντας ένα τετράγωνο 50μ. πλάτος επί 50μ. μήκους, σε βάθη από εφτά (7) έως δώδεκα (12) μέτρα. Θεωρούμε πως στη συγκεκριμένη περιοχή τα αλιευτικά εργαλεία θα προξενήσουν ζημιές στο υποβρύχιο καταφύγιο των ιππόκαμπων και θα πρέπει να αποφεύγονται.
Το όφελος που θα αποκομίσει η περιοχή του Στρατωνίου από την προστασία και την προβολή αυτού του σπάνιου είδους, μπορεί να συνδέσει το Στρατώνι με μια νέα ταυτότητα, δημιουργώντας ένα υποβρύχιο θεματικό πάρκο με σημείο αναφοράς το μυθικό δράκο ή αλογάκι της θάλασσας, τον Ιππόκαμπο.
Παραγωγή σύντομων video και δημοσιεύσεις
Το 2013 εκμεταλλευόμενοι μέρος του υλικού που είχαμε συλλέξει παραγάγαμε ένας μικρής διάρκειας ενημερωτικό βίντεο για την παρουσία του ιππόκαμπου στο Στρατώνι, συγγράφοντας παράλληλα ένα ολοκληρωμένο άρθρο το οποίο δημοσιεύτηκε στο ένθετο περιοδικό «ΓΕΩ» της Ελευθεροτυπίας και στο περιοδικό «THALASSA».
Ένα δεύτερο βίντεο για το καταδυτικό αποτύπωμα της περιοχής του δήμου Αριστοτέλη, παράχθηκε τον Ιανουάριο του 2017.
Αφιέρωμα έγινε επίσης σε Κυριακάτικο φύλλο στην καθημερινή, καθώς αναφορά έχουν κάνει σε πολλά δελτία ειδήσεων, εφημερίδες και περιοδικά, τόσο στην Ελλάδα, όσο και στο εξωτερικό.
Ντοκιμαντέρ
Οι προϋποθέσεις για την υλοποίηση ενός επιστημονικού ντοκιμαντέρ ωρίμασαν τον Φεβρουάριο του 2016. Στη συνέχεια, από το Μάρτιο του 2016, ξεκινήσαμε τις ερευνητικές καταδύσεις – με τη μέθοδο της καταγραφής και της παρατήρησης- που αφορούν τη δημιουργία ενός επιστημονικού και τεκμηριωμένου ντοκιμαντέρ.
Η ταινία θα αφορά ένα αποκλειστικά επιστημονικό ντοκιμαντέρ για τα συγκεκριμένα θαλάσσια ειδή ιππόκαμπων που συναντώνται στις ελληνικές θάλασσες (hippocampus hippocampus, hippocampus guttulatus, hippocampus (Equus Marinus), την παρατήρηση τους, την προσπάθεια εξήγησης του φαινόμενου κατοίκησης, της συγκεκριμένης περιοχής, τον αρχαιολογικό προσδιορισμό τους, όπου οι μύθοι και οι αναφορές είναι εντυπωσιακές, καθώς επίσης ολοκληρωμένες αναλύσεις από θαλασσιούς βιολόγους, περιβαλλοντολόγους, ιζηματολόγους, χημικές αναλύσεις και πειράματα της υδάτινης στήλης και του ιζήματος.
Θα προβάλει υποβρύχια γυρίσματα στη θαλάσσια περιοχή του Στρατωνίου, εξωτερικά γυρίσματα επίσης στη περιοχή της Βόρειο Ανατολικής Χαλκιδικής, συνεντεύξεις, πλάνα εργαστηρίων και τέλος γυρίσματα στο εντυπωσιακό ενυδρείο «Θαλασσόκοσμος», στο Ηράκλειο Κρήτης.
Την επιστημονική επιμέλεια καθώς και όλη την σχετική έρευνα για τους ιππόκαμπους θα διευθύνει ο Κωνσταντίνος Ντούνας, από το τμήμα της θαλάσσιας βιολογίας της Κρήτης, «Θαλασσόκοσμος», του Ελληνικού Κέντρου Θαλάσσιων Ερευνών.
Το ντοκιμαντέρ είναι μια συμπαραγωγή της UFR Team / NGUE και του COSMOTE TV, το ΕΛΚΕΘΕ, υπό την αιγίδα της Περιφέρειας Κεντρικής Μακεδονίας και του Υπουργείου Τουρισμού.
Πρώτες τουριστικές καταδύσεις
Η σπουδαιότητα του υποβρύχιου πλούτου και του ιππόκαμπου, πέραν του ερευνητικού πεδίου έχει προκαλέσει ήδη και το ενδιαφέρον της ψυχαγωγικής – τουριστικής κατάδυσης.
Η επισκεψιμότητα ξεκίνησε αρχικά με την παρουσία μερικών αυτοδυτών από την περιοχή της Θεσσαλονίκης, οι οποίοι αποκομίζοντας θετικές εντυπώσεις, προσέλκυσαν σύντομα περισσότερους αυτοδύτες από όλη την Ελλάδα.
Οι εντυπώσεις των δυτών αλλά και των εκπαιδευόμενων φανερώνουν την μοναδικότητα και την πρωτοτυπία της καταδυτικής εμπειρίας από την παρατήρηση των ιππόκαμπων στο Στρατώνι Χαλκιδικής.
Από τον Ιανουάριο του 2017,το καταδυτικό κέντρο NGUE, με έδρα του την Θεσσαλονίκη, έχει ήδη πραγματοποιήσει δεκάδες καταδύσεις και εκπαιδεύσεις στο παράλιο Στρατώνι, αλλά και στην ευρύτερη θαλάσσια περιοχή.
Δεκέμβριος του 2018
Τέλη του 2018, ιδρύεται το Ινστιτούτο «Ιππόκαμπος», με έδρα στην Αθήνα και υποκατάστημα στο παράλιο Στρατώνι.